Opas młodego bydła opiera się w Polsce głównie na kiszonkach z kukurydzy lub traw uzupełnianych paszami treściwymi. Dla uzupełnienia bazy paszowej gospodarstw do dawek dla opasów można wprowadzać różne produkty uboczne dostępne na rynku.

Wytłoki z jabłek – energia, smakowitość dawki, źródło związków
bioaktywnych

Ze względu na duży areał upraw jabłek w Polsce, jednymi z powszechniej dostępnych są wytłoki z jabłek, które pozostają po produkcji soku, cydru czy przecierów jabłkowych. Średnio zawartość suchej masy w świeżych wytłokach wynosi 15-30%, a w przypadku wytłoków prasowanych 30-45%. Jest to pasza o małej zawartości białka (kilka procent), a wysokiej cukrów i przede wszystkim włókna, a więc bardziej energetyczna. Wytłoki w suchej masie mogą zawierać dużo pektyn, które są dobrze rozkładane przez mikroorganizmy żwacza. Dużą wartością wytłoków jabłkowych są ich walory smakowe oraz wysoka zawartość w nich związków bioaktywnych (flawonoidów, karotenoidów), a te mogą pozytywnie wpływać na przemiany w żwaczu i zdrowie zwierząt. Stosując wilgotne lub suszone wytłoki w dawkach dla opasów, ze względu na ich energetyczny charakter, można nimi zastępować kiszonkę z kukurydzy lub śruty zbożowe. Aby jednak uzyskać dobre wykorzystanie tej paszy i całej dawki, niezbędne jest uzupełnienie paszami bogatymi w białko ogólne.

Wysłodki buraczane – wysoka strawność i dobre źródło energii dawce pokarmowej.

Cennymi komponentami dawek dla opasów mogą być wysłodki buraczane. Jako pasza dla zwierząt mogą być skarmiane w postaci świeżej lub konserwowanej – kiszonka, susz. Jest to pasza uboga w białko i tłuszcz, zawierająca stosunkowo dużo węglowodanów, w tym pektyn, które są dobrze trawione i wykorzystywane przez bydło. Wysłodki są zatem paszą o charakterze energetycznym, która może zastępować częściowo w dawkach kiszonkę z kukurydzy oraz śruty zbożowe. Wysoki stopień rozkładu substancji organicznej z wysłodków zapewnia dobre wykorzystanie przez bakterie azotu z pasz
białkowych wprowadzanych razem z wysłodkami do dawek dla opasów.

Tabela. 1. Podstawowy skład chemiczny badanych produktów ubocznych

Wilgotny wywar zbożowy - źródło białka i energii w dawkach pokarmowych.

Produktem ubocznym, który w dawkach dla opasów może być cennym źródłem zarówno energii jak i białka jest wilgotny wywar zbożowy, a najczęściej kukurydziany. Jest to produkt uboczny z przemysłu spirytusowego. Średnio w wilgotnych wywarach zawartość suchej masy wynosi 30-40% i występuje w niej stosunkowo dużo białka. Specyfika składu chemicznego, szczególnie wilgotnego wywaru z kukurydzy, sprawia, że jest on bardzo dobrze trawiony i wykorzystywany przez zwierzęta przeżuwające. Zastosowany w dawkach jest bardzo dobrym źródłem energii i białka (do 30% w kg suchej masy) i może zastępować kiszonkę z kukurydzy i pasze treściwe, w tym białkowe. Białko wywaru kukurydzianego charakteryzuje się wysokim udziałem frakcji nie ulegającej rozkładowi w żwaczu (tabela 2).

Tabela 2. Porównanie wartości białkowej kiszonego wilgotnego wywaru kukurydzianego z wybranymi paszami białkowymi

Podczas prowadzenia hodowli lub chowu przeżuwaczy jednym z najistotniejszych elementów jest oszacowanie wymaganej ilości bazy paszowej. Bez wiedzy o zapotrzebowaniu na paszę rolnik nie jest w stanie prowadzić rentownej produkcji z zachowaniem norm utrzymania zwierząt. Jednakże, czasem w warunkach produkcyjnych zdarza się, że poprzez różnego rodzaju uszkodzenia nastąpi zepsucie pryzmy kiszonkarskiej. Może to być spowodowane przez błędy podczas procesu zakiszania, uszkodzenia spowodowane przez małe zwierzęta. Równie istotnymi czynnikami wpływającymi na ilość powstającej paszy objętościowej  są temperatury i opady atmosferyczne. Długość pryzmy kiszonkarskiej należy analizować na bieżąco, tak aby w momencie stwierdzenia braku możliwości wykarmienia zwierząt za pomocą danej bazy pokarmowej zdążyć nabyć inną i przeprowadzić zakiszanie. Kiedy stwierdzone zostaną braki w bazie pokarmowej można rozwiązać ten problem na kilka sposobów. Po pierwsze pasze można zakupić lokalnie od okolicznych rolników, wprowadzić do diety zwierząt objętościowe produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego lub zadawać zwierzętom suche pasze objętościowe (siano). Najistotniejszym z aspektu żywieniowego jest dbałość o ciągłość dawki pokarmowej. Zwierzęta z biegiem czasu wytwarzają swoistą mikrobiotę żwaczową przystosowaną do trawienia pasz objętościowych danego typu. Nagła zmiana dawki może zaburzyć fizjologię trawienia, co spowoduje znaczny spadek dobrostanu, zdrowotności i wyników produkcyjnych. W skrajnym przypadku może spowodować nawet upadek zwierzęcia. Dlatego zaleca się wprowadzać nowe pasze stopniowo zwiększając ich udział w dawce pokarmowej aż do uzyskania pożądanej zawartości produktu w dawce pokarmowej.

Jedną z najważniejszych stosowanych metod oceny jakościowej określenia wartości pokarmowej pasz jest oznaczanie podstawowego składu chemicznego. Dzięki niemu hodowca może zdobyć wiedzę odnośnie wartości odżywczej stosowanych pasz. W skład tej analizy wchodzą następujące procedury:

Oznaczanie suchej masy – ten wskaźnik obrazuje jaka jest zawartość suchej masy w wybranym produkcie. Proces polega na usunięciu wody z pobranej próby – może być on przeprowadzony poprzez zastosowanie metody suszarkowej (wysoka temperatura) bądź liofilizacji (wymrażania) wody. 

Oznaczanie zawartości białka surowego – metoda ta polega na wykrywaniu związków azotowych poprzez reakcję Kjeldahla. Polega ona na zastosowaniu kwasu borowego oraz miedzi i następnym odczytaniu wyniku poprzez specjalistyczną aparaturę.

Oznaczanie zawartości tłuszczu surowego – metoda ta polega na ekstrakcji tłuszczu poprzez zastosowanie metody Soxhleta z wykorzystaniem eteru naftowego bądź eteru etanolowego i wysokiej temperatury.

Oznaczanie zawartości włókna surowego – metoda ta polega na usunięciu za pomocą odpowiednio dobranych kwasów i zasad z próbki związków niebędących węglowodanami strukturalnymi.

Oznaczanie zawartości popiołu surowego – metoda ta polega na spaleniu próbki w temperaturze 550^oC w piecu laboratoryjnym i zważeniu pozostałego popiołu – substancji nieorganicznych nie zawierających w sobie atomów węgla.

Dodatkowo można wykonać oznaczenie zawartości związków bezazotowych wyciągowych – oblicza się ją na podstawie pozostałych parametrów, sumując wszystkie parametry do 100% zawartości.

Wszystkie wymienione analizy są stosowane zgodnie z normami ISO – International Organization of Standarization.

Piec laboratoryjny do spalania próbek w celu oznaczenia popiołu surowego. Zdjęcie własne

Laboratoryjny analizator włókna surowego. Zdjęcie własne.

Aparat Kjeldahla do oznaczanie poziomu białka surowego. Zdjęcie własne.

Aparat Soxhleta do oznaczania zawartości tłuszczu surowego. Zdjęcie własne.

Jednym z istotnych czynników wpływających na zdrowotność pasz i zwierząt jest potencjał antyoksydacyjny. Organizmy zwierząt narażone są na występujące w wolne rodniki tlenu. Powodują one rozpad komórek prowadząc do ogólnego osłabienia organizmu, a w skrajnych przypadkach mogą wywoływać choroby nowotworowe. Ważnym jest, aby wolne rodniki tlenu mogły być neutralizowane w organizmie. Rolę ochronną w tym procesie pełnią różnorakie substancje bioaktywne takie jak witamina C, E, karotenoidy polifenole. Dlatego ważnym jest zadawanie zwierzęciu takich pasz, które cechują się wysokim wskaźnikiem zmiatania wolnych rodników. Badanie zdolności zmiatania wolnych rodników w paszy oraz w surowicy zwierząt wykonuje się za pomocą spektrofotometrycznej metody DPPH. Po inkubacji badanego związku miesza się go z odczynnikiem DPPH. Jako próbę kontrolną stosuje się wodę destylowaną z zadanym DPPH. Następie, badane substancje umieszcza się w spektrofotometrze płytkowym i przy częstotliwości fal 517nn oznacza się zdolność zmiatania wolnych rodników. Wyrażana jest ona w wartościach procentowych, gdzie próba kontrolna stanowi 100%.  

Płytkowy analizator spektrofotometryczny. Zdjęcie własne.

Obecnie obserwujemy w pewnym stopniu ekstensyfikację rolnictwa oraz zmniejszanie obciążenia środowiska naturalnego i rolnego. Coraz większą rolę zaczyna odgrywać rolnictwo o obiegu zamkniętym. W myśl tego założenia wskazane jest poszukiwanie różnych powiązań między producentami żywności i rolnikami, tak aby wszystkie potencjalnie możliwe do wykorzystania produkty zostały ponownie włączone w łańcuch pokarmowy przez na przykład wykorzystanie ich w żywieniu zwierząt. Taki proces daje obopólną korzyść co najmniej dwóm podmiotom. Dla przykładu producent soków jabłkowych podczas produkcji generuje produkt uboczny – wytłoki jabłkowe. Zgodnie z prawem dany produkt musi zostać ponownie włączony do łańcucha pokarmowego bądź zutylizowany. Przy potrzebie zutylizowania takich produktów producent musi zapłacić za taką usługę. Tak więc ekonomicznie uzasadnionym przedsięwzięciem wydaje się być sprzedaż tych produktów rolnikowi, nawet za symboliczną cenę, tak aby nie musieć płacić za ich utylizację. Z drugiej strony rolnik dzięki wykorzystaniu tych produktów może znacznie wzbogacić dietę swoich zwierząt przy jednoczesnym obniżeniu kosztów żywienia. Innym przykładem działania w celu wytworzenie rolnictwa o obiegu zamkniętym jest odkup starego pieczywa przez rolnika utrzymującego trzodę chlewną. Takie pieczywo może być cennym wysokoenergetycznym uzupełnieniem diety świń.

Wytłoki jabłkowe. Źródło własne.

Białko chronione to ten rodzaj białka, który nie rozkłada się w żwaczy zwierząt poligastrycznych i w nienaruszonym stanie dostaje się do jelita cienkiego, gdzie jest wchłaniane. Chronienie białka w żywieniu przeżuwaczy wydaje się być wysoko istotnym procesem. W momencie gdy zwierzęta rozkładają zbyt duże ilości białka w żwaczu mogą pojawiać się choroby metaboliczne. Ponadto, jeśli białko ulegnie rozkładowi w żwaczu nastąpi jego degradacja i zwierzę przyswoi faktycznie mniej białka niż było to zaplanowane przez hodowcę. Warto jest poszerzać wiedzę o ilość białka nierokładalnego w żwaczu w celu optymalizacji żywienia oraz kosztów surowców paszowych.

Białka stosowane w żywieniu zwierząt różnią się od siebie w zależności od tego, z jakiego surowca pochodzą. Rodzaj paszy wpływa na profil aminokwasów – są to podstawowe cząsteczki budujące białka. Zwierzęta większość aminokwasów są stanie wytworzyć z dowolnego aminokwasu na drodze przemian metabolicznych. Takie aminokwasy są nazywane aminokwasami endogennymi (endo = z wewnątrz). Niestety, część aminokwasów nie może zostać zsyntetyzowana przez organizm zwierząt i musi zostać pobrana z paszą. Z tego powodu są nazywane aminokwasami egzogennymi (egzo = z zewnątrz). Głównymi aminokwasami egzogennymi są: lizyna, metionina, cysteina, tryptofan. Paszami bogatymi w te aminokwasy są: drożdże, śruta poekstrakcyjna sojowa, śruta poekstrakcyjna rzepakowa. Szacuje się, że to właśnie poziom aminokwasów egzogennych w paszy decyduje o prawidłowym i szybkim wzroście zwierząt, zwłaszcza młodych.